Boekenstrijd

Kinderen martelen is kwaadaardig. Daar is iedereen het toch over eens? En als dat zo is, dan is toch bewezen dat er morele waarheid bestaat, die onafhankelijk is van tijd, plaats en cultuur? Dat is een van de redeneringen die de Duitse filosoof Markus Gabriel gebruikt in zijn poging om aan te tonen dat er universele morele waarden bestaan. En dat is een bouwsteen voor zijn stelling dat morele vooruitgang mogelijk is. Toch roept zelfs het voorbeeld over de kinderen vragen op. Als kinderen martelen kwaadaardig is, impliceert dat bijna dat martelen van volwassenen minder kwaadaardig is, misschien wel acceptabel. En tot welke leeftijd zijn mensen kinderen? 12 jaar, 16, 18 jaar? Zo zijn er ook vraagtekens te zetten bij een reeks van andere ‘morele vanzelfsprekendheden’ die Gabriel, ‘de jonge God van de Duitse filosofie‘,  presenteert. ‘Als vrijwilliger meehelpen bij de integratie van door oorlog getraumatiseerde vluchtelingenfamilies is goed’ is er een van. Maar daar verschillen de meningen nogal over, ook in Duitsland. ‘De planeet nu kapotmaken zodat toekomstige generaties moeten lijden, is slecht’ is een andere vanzelfsprekendheid volgens Gabriel. De vraag is uiteraard of de planeet kapot kan, welke handelingen daaraan bijdragen, of we voor toekomstige generaties kunnen denken…

Hij kreeg de macht in handen, omdat de regering en de koning niet tegen de fascisten optraden. Hij hield de macht meer dan twintig jaar vast, verloor die even toen dezelfde koning hem ontsloeg na een rampzalig verlopen oorlog. Maar het was niet genoeg voor Mussolini. Met steun van zijn bondgenoot Nazi-Duitsland bleef hij in een deel van Italië heersen, tot het bittere einde. Je kunt Mussolini veel dingen verwijten, maar niet dat hij snel opgaf. Toch was hij niet de daadkrachtige politicus die iedere situatie beheerste, schrijft biograaf Hans Woller. Benito Mussolini was een twijfelaar, een man die afwachtte, die wikte en woog tot hij zijn belang kon doorzetten. Hij was ook iemand die compromissen kon sluiten en zijn radicale aard niet altijd volgde. Maar vaak genoeg deed hij dat wel, als hij de kans schoon zag, met desastreuze gevolgen in binnen- en buitenland. Mussolini lijkt vaak niet helemaal serieus genomen te zijn. Een schreeuwlelijk, die meer lawaai maakte dan dat hij kwaad aanrichtte. In de schaduw van Hitler leek hij een onbetekenende figuur. Als je dit boek hebt gelezen, of alleen al de hoofdstuktitels, denk je daar wel anders over. Mussolini was een totalitaire socialist en werd fascist….

Over wat natuur is en zou moeten of kunnen zijn, daar verschillen de meningen in Nederland flink over. Zeker omdat de rol van de mens daar ook in wordt betrokken. Een genuanceerde, wetenschappelijke en historische visie op deze materie biedt het boek De ontdekking van de natuur. Het geeft in kort bestek een overzicht van de ontwikkeling van de natuur in het stukje wereld dat nu Nederland heet en gaat uitgebreid in op de rol van de menselijke bewoners. Maar het is ook een beetje zware kost. Dit boek heeft een hoge informatiedichtheid. Het komt soms over als een lang lemma uit een encyclopedie, al zijn de auteurs er zeker ook in geslaagd om het aantrekkelijk te maken met verhalen en illustraties. En het is absoluut niet alleen een opsomming van feiten, er is ook een meer analytische inslag. Een luchtigere, maar niet minder serieuze aanpak heeft het boekje  Natuurvervaging van Thomas van Slobbe. Van archeozoölogie tot taalkunde De ontdekking is de vrucht van de samenwerking van verschillende wetenschappers, uit sterk uiteenlopende vakgebieden, van biologie en geschiedenis tot archeozoölogie, taal- en milieukunde. Er komen dus ook zeer uiteenlopende zaken in het boek aan bod. De ontwikkeling van de biodiversiteit is…

Als ze twintig is, beleeft Suzanne Simard een bijna religieuze openbaring. Terwijl ze alleen in het mistige Canadese bos rondloopt, krijgt ze een ingeving. Ze luistert naar de ‘levende dingen’ zoals het wortelnetwerk van een boompje. En ze voelt ze ook, als ze op de plek van een kaalkap komt, waar ‘wees geworden’ sparren staan. Ze krijgt het inzicht dat bomen niet kunnen groeien zonder in contact te staan met de rijke laag van paddenstoelen in de bodem. Als ze ook nog door een beer belaagd wordt, haar auto niet wil starten en ze in het donker daarin moet overnachten, is haar beproeving compleet. Simard werkt op dat moment bij een houthakkersbedrijf. Maar haar inzichten over hoe er met het bos moet worden omgegaan, botsen steeds meer met de werkwijze van het bedrijf. Na verloop van tijd vertrekt ze daar om zich te wijden aan onderzoek. Ze gaat proberen de verbanden die ze instinctief aanvoelde op wetenschappelijke wijze aan te tonen. Simard komt uit een familie van houthakkers. Ze vertelt in geuren en kleuren hoe ze er als meisje humus at. Dat mengsel van verrotte bladeren, aarde en duizenden micro-organismes smaakte zoet, zeker die van de witte Himalayaberk. Haar familie…

Op een zomeravond in 1977 sloeg in New York een witte agent een zwarte arrestant in elkaar. Maar op het politiebureau zag de agent dat de verdachte een kruisje om zijn nek droeg. De agent bood zijn verontschuldigingen aan deze medechristen aan. Het is een van de anekdotes die de Zweedse auteur Johan Norberg in zijn boek Open presenteert. Hij doet dat niet om structureel racisme van de Amerikaanse politie aan te tonen. Zelfs niet om hypocrisie als menselijke eigenschap te laten zien. Nee, Norberg gebruikt deze episode als ondersteunend bewijs voor zijn stelling dat mensen ‘hun cirkel van empathie’ uitbreiden, van de eigen familie naar grotere groepen, tot uiteindelijk het hele menselijke ras. Dat is verrassend. Lees de hele recensie van Open van Johan Norberg hier:  Een frisse verdediging van het liberaal kapitalisme Lees ook de recensie van Vooruitgang van Johan Norberg

Het antropoceen is in korte tijd een veelgebruikt begrip geworden. Het is omarmd door activisten en wetenschappers, maar ook verworpen. Over de betekenis is onenigheid en het is nog niet daadwerkelijk vastgelegd dat geologisch gezien het antropoceen is aangebroken. Maar er is blijkbaar behoefte aan zo’n begrip, dat aangeeft dat in de huidige tijd de mens een zeer grote invloed heeft op zijn omgeving. Dat begrip geeft aan dat de verhouding tussen mens en natuur veranderd is. Hoe dan en wat nu? Dat zijn de grote vragen. Daarover gaat After Nature van Jedediah Purdy, hoogleraar rechten in de VS. Voor een antwoord gaat hij eerst terug in de Amerikaanse geschiedenis en kijkt dan vooruit. Een ding staat voor hem voorop: de term kan niet betekenen dat mensen achterover leunen vanuit een fatalistische houding. Het antropoceen is een oproep om in actie te komen. Purdy onderscheidt vier manieren waarop de (nieuwe) Amerikanen met hun natuurlijke omgeving zijn omgegaan. De eerste was de providentiële wijze: het Amerikaanse land was een schepping van de Voorzienigheid. Die schepping was de kolonisten gegeven om met hun arbeid om te vormen tot een aards paradijs. Het land moest dus gecultiveerd worden. Bij de vroege kolonisten had…

Het boek De naakte aap van Desmond Morris verscheen voor het eerst in 1967. Vijftig jaar later werd het heruitgegeven met een nieuwe titel: De kale aap. Inhoudelijk is de tekst hetzelfde,  alleen wordt deze versie door twee beroemde Nederlandse biologen in- en uitgeleid, namelijk door Midas Dekkers en Frans de Waal.  In zijn boek wil Morris aantonen dat mensen ook dieren zijn. Hij beschrijft mensen als een soort primaten. Hij gebruikt daarvoor kennis uit de paleontologie, de ethologie maar ook vooral zijn eigen waarnemingen. Het boek gaat dus over gedragingen van al dan niet menselijke dieren, zoals eten, onderzoeken, het grootbrengen van kinderen, vechten, verzorging en het belangrijkste – in ieder geval het langste hoofdstuk –  seks. Morris probeert menselijk gedrag te verklaren vanuit de biologie. Dat was vijftig jaar geleden zeker op deze populariserende manier nogal vernieuwend, zelfs schokkend. Nu zijn we wel wat meer gewend. Het onderzoek naar de invloed van genetische factoren op van alles en nog wat is volop gaande.  Homoseksualiteit De mens is volgens Morris een primaat die uit de bossen vertrok toen het daar niet meer zo makkelijk was om te overleven. De bossen werden kleiner en een primaat koos het veld en…

Het kapitalisme ligt onder het vergrootglas. Is het economisch stelsel wel houdbaar in een tijd van klimaatverandering en ongelijkheid? In bijna iedere beschouwing komt het kapitalisme wel naar voren als een belangrijk thema. Dat is ook te zien in een aantal recensies die ik het afgelopen jaar schreef voor NRC. Moet en kan het kapitalisme worden afgeschaft of worden hervormd? En hoe dan?  Hier zet ik die recensies overzichtelijk bij elkaar, als een leesgids voor het moderne kapitalisme. Het ontstaan en groei Om te beginnen de geschiedenis van het kapitalisme van  voedselactivist Raj Patel en wereldhistoricus Jason Moore. Het is een kritisch boek, waarin vooral de nadelige kanten en effecten van het kapitalisme aan bod komen. “Het kapitalisme werkt, in de ogen van Patel en Moore, als een gigantische machine, die draait op (..) goedkope zaken(..). Voor goedkope arbeid is goedkoop voedsel nodig, dat kan bijvoorbeeld komen van suikerplantages. Of tegenwoordig van de platgebrande bossen in de Amazone, waar de soja wordt verbouwd voor de dieren die als kiloknallers eindigen in westerse supermarkten. De goedkope arbeid leunt op de vaak niet-betaalde zorg die vooral vrouwen leveren. En dat alles wordt aangevuurd door goedkope brandstof. Door die verwevenheid als uitgangspunt te…

Voor NRC recenseerde ik drie boeken in een recensie: “De radicale Rotterdamse socioloog Willem Schinkel geeft in Pandemocratie een indringende analyse van de pandemiepolitiek. De optimistische Belgische filosoof Maarten Boudry en journalist Joël de Ceulaer brengen op luchtige toon oorzaken en gevolgen in kaart. De bezorgde Amerikaanse commentator Fareed Zakaria ziet nog net een uitweg in een wereld vol gevaren.” Drie nogal sterk verschillende boeken over de oorzaken en de gewenste, dan wel verwachte gevolgen van de coronapandemie. lees de recensie hier: Was de coronacrisis een ‘wraak van de natuur’? Willem Schinkel: Pandemocratie. Maarten Boudry en Joël de  Ceulaer: Eerste hulp bij pandemie. Van achterafklap tot zwarte zwaan. Fareed Zakaria: De wereld na de pandemie. Tien lessen voor de mondiale samenleving.  

In een flatje, op de bank met uitzicht op een flatscreen: het lijkt alsof je leven in orde hebt, maar bij een aanzienlijke groep meestal jongere moslims in Nederland knaagde het. Ze vonden dat ze hun leven verkeerd hadden ingericht, dat ze niks deden terwijl er een groot onrecht gaande was. En er was een schitterende kans om dat totaal te veranderen, door naar Syrië of Irak te gaan, of later naar het kalifaat van Islamitische Staat.   Beatrice de Graaf, de bekende historicus, heeft in haar nieuwe boek zich gericht op de allerjongste geschiedenis. Ze heeft in dit boek de levensverhalen van 23 terroristen opgetekend, waarvan sommigen nog vast zitten. Ze sprak jihadistische terroristen uit Nederland en Indonesië, maar ook extreem-rechtse terroristen in Nederland. Ook komt een aantal mensen uit Syrië zelf ter sprake. Die levensverhalen vormen de kern van dit boek. Daaromheen heeft ze een theorie ontwikkeld rond het thema van de radicale verlossing.  Die theorie moet de stap die sommigen hebben gezet om over te gaan tot terroristische acties verklaren. Radicale verlossing belooft namelijk veel. Die verlossing bestaat uit drie stappen of fases: de eerste is het gevoel tekort te schieten of zelf een tekort te ondergaan. De…