Boekenstrijd

De Huid is het bizarre, onrustbarende, gruwelijke en parodoxale verhaal van de bevrijding van Italië door de Amerikanen, opgetekend door de voormalig oorlogscorrespondent Curzio Malaparte. Het staat vol met de meest wonderlijke en ongeloofwaardige verhalen en is meer fabel en allegorie dan verslaglegging. En dat ook nog eens meer dan bloemrijk weergegeven. Malaparte voert ons mee langs achterbuurten van Napels met zijn jeugdige prostituees, de dinerzaal van een Amerikaanse generaal, zijn eigen villa op het eiland Capri, jeugdige homoseksuele verzetstrijders die er vreemde rituelen op na houden.

'Ken uw vijand' is het eerste devies van de oorlogvoering. Maar over de Taliban, de tegenstander van Navo-troepen in Afghanistan, weten we eigenlijk vrij weinig. Het blijven nogal schimmige lieden met zwarte tulbanden, die soms via hun eigen websites overdreven statements de wereld inslingeren. De Taliban werden in 2001 snel verdreven, maar hun veerkracht en taaiheid zijn daarna onderschat. Toen de Taliban na een paar jaar weer actief werden, kondigden militairen en politici herhaaldelijk hun nederlaag aan. Maar al leden de Taliban grote verliezen, die nederlaag bleef uit.

Tijdens een bezoek aan de slagvelden en begraafplaatsen van de Eerste Wereldoorlog rond Ieper en aan de Somme kocht ik dit boek. Het biedt een goede, beknopte inleiding in de oorlog. Chronologisch wordt het verloop van de strijd in grote lijnen weergegeven. Maar de nadruk ligt op de persoonlijke beleving van de oorlog door de frontsoldaten. Het leven in de loopgraven, de discipline, de muiterijen en de ontspanning achter het front worden fraai beschreven. Maar ook waarom er maar zo weinig krijgsgevangenen werden gemaakt. De titel is wat misleidend, want er zijn geen ooggetuigenverslagen in het boek opgenomen. De ooggetuigen waren de camera’s, waarmee de fraaie en gruwelijke foto’s zijn gemaakt waar dit boek vol mee staat. De ellende, de modder, de uitzichtloosheid en wreedheid komen allemaal tot uiting.

Toen kolonel Henk Morsink in Afghanistan het advies kreeg een bepaald konvooi niet te laten rijden, raadpleegde hij de set kaartjes met Bijbelteksten die hij van zijn schoonzus had gekregen. Hij las Psalm 32 vers 8. “Ik zal u onderwijzen, en u leren van de weg die gij gaan zult, mijn oog zal op u zijn.” Dat gaf hem het idee dat het konvooi toch veilig kon vertrekken. En hij is niet de enige militair die op de Bijbel vertrouwt. Kolonel Arie Vermeij vond steun in de tekst over de overheid die het zwaard draagt als een wreekster. (Romeinen 13 vers 4). Zo geeft Riekelt Pasterkamp in zijn boek over ‘militair, mens, missie’ nog wel meer voorbeelden van de sterke religieuze overtuiging van de Nederlandse militairen in Uruzgan. Het wordt niet duidelijk of hij ze daarop heeft uitgezocht (het boek verschijnt bij uitgeverij Kok in Kampen) of dat zij uitzonderingen zijn.

Volgens sommige simpele visies op de geschiedenis van Europa vond in of kort na de Verlichting de scheiding van kerk en staat plaats. Daarna gingen beiden huns weegs en dat is de basis voor onze liberale, seculiere samenleving. Dat de werkelijkheid iets ingewikkelder in elkaar zit, toont de Britse historicus Michael Burleigh aan in zijn monsterproject over religie en politiek sinds de Franse Revolutie. Religie en politiek hebben elkaar op allerlei manieren beïnvloed. Nadat hij in Aardse machten de periode tussen 1789 en 1914 behandelde, bestrijkt hij in dit deel het tijdperk van de ‘totalitaire politieke religies’: fascisme, communisme en nationaal-socialisme. Met een beeldtaal en jargon ontleend aan het christendom schiepen Mussolini, Lenin en Hitler een geperverteerd visioen van verlossing. Om dat te bereiken was ieder middel vanzelfsprekend gerechtvaardigd en moesten diegenen die deel uit zouden maken van het toekomstig paradijs hun volledige leven in dienst daarvan stellen. Zoniet, dan waren ze ook te vernietigen tegenstanders.

Oorlog is niet voorbehouden aan mensen. Ook chimpansees voeren oorlog. Het zijn echte guerillastrijders die er in kleine groepjes op uittrekken, hinderlagen leggen en verrassingsaanvallen uitvoeren. Ze vechten bij voorkeur als ze een gegarandeerd overwicht hebben. Met z’n tweeën tegen één is nog niet veilig genoeg. Beter is het om met z’n drieën te zijn, zodat twee het slachtoffer kunnen vasthouden terwijl de derde hem doodslaat. Het heeft allemaal te maken met voortplanting, beter gezegd het streven om de eigen genen voort te laten bestaan, schrijft wetenschapsjournalist Nicolas Wade. De chimpanseesmannetjes verdedigen samen een zo groot mogelijk gebied tegen opdringerige soortgenoten. De vrouwtjes delen ze onderling, waarbij het alfamannetje uiteraarde de meeste rechten. Ondertussen proberen ze hun eigen territorium te vergroten. Het gevolg is een eindeloze oorlog.

Colby Buzzell is al een jaar of vijfentwintig als hij dienst neemt in het Amerikaanse leger. Hij wordt machinegunner op een Stryker pantserwagen en komt terecht in Mosoel, Irak. Op een gegeven moment begint hij een weblog. Dat vormde de basis van dit boek.  Buzzell wijkt af van de gemiddelde Amerikaanse soldaat, maar niet zoveel dat hij buiten de groep valt. Hij is een goed soldaat, maar ook in staat om met enige afstand te beschouwen wat er gebeurt. Dit is het verslag uit de eerste hand van een Amerikaanse soldaat die zonder veel opleiding of verwachtingen in een zeer gevaarlijke situatie en een onoverzichtelijke oorlog terecht komt. Hij beschrijft zeer direct en zonder eerbied het leven in het Amerikaanse leger. Hij houdt er een prettig macaber gevoel voor humor op na. Als hem gevraagd wordt een afscheidsbrief te schrijven volstaat hij voor zijn ouders met de zinnen ‘I should have gone to college instead’. Zijn muziekkeuze is uitstekend: punk en metal. De titel van zijn blog is een song van Black Flag. Met Slayer en Metallica op zijn Ipod zit hij in de pantserwagen. Over dat blog worden de autoriteiten in toenemende mate nerveus, vooral als een krant er…

Dit is een beknopt en boeiend overzicht van de geschiedenis van de Noord-Amerikaanse indianen, vanaf de migratie naar de Nieuwe Wereld tot op het heden. De indianen worden niet verheerlijkt, maar ook niet verguisd. Zo beschrijft hij ook uitgebreid de vraag of indianen kannibalisme bedreven. Juist die wat neutrale opstelling maakt dit boek zeer goed verteerbaar. Page gaat ervanuit dat de indianen ook voor de komst van Columbus een geschiedenis hadden. Na de komst van de blanken is het vooral een aaneenschakeling van ellende. Met name besmettelijke ziektes werkten verwoestend. Vaak verspreidden de ziektes zich sneller dan de blanken zodat duizenden stierven zonder dat ze ooit een blanke hadden gezien. Ook de onderlinge verdeeldheid legt Page genadeloos bloot. Pas aan het eind van het boek is het verhaal iets optimistischer. Er zijn nu twee miljoen indianen en dat waren er ooit veel minder. Maar dat ze er nog zijn is al bijna een wonder.    Waardering: Jake Page, In the hands of the great spirit. The 20.000 year history of American Indians.

  Interessante, maar niet licht te verteren onderbouwing van de stelling dat ook na de Franse revolutie religie en politiek met elkaar op allerlei manieren in wisselwerking bleven. Een aanval vanuit conservatieve hoek op zowel de utopisten, die met hun politieke religie steeds weer teruggrijpen op christelijke beelden, als op liberalen die religie totaal denken te kunnen uitbannen uit de politiek.

Volgens de bekende militair historicus Martin van Creveld valt de geschiedenis van de oorlog in de twintigste eeuw in twee delen uiteen: voor en na 6 augustus 1945, toen de Amerikanen een atoombom op Hiroshima lieten vallen. In dit boek van Van Creveld is ook een breuk aan te treffen: tot hij bij die datum komt is de beschrijving van de ontwikkelingen vrij conventioneel,  om daarna als een echte guerillastrijder te verrassen met onverhoedse, boude en provocerende uitspraken. Misschien is dat om Van Creveld vooral wil verklaren waarom conventionele strijdkrachten zo vaak falen in hun strijd tegen minder georganiseerde en zwakkere strijders, of die nu partizanen, vrijheidsstrijders, opstandelingen of terroristen worden genoemd. Het zijn de best getrainde, uitgeruste en machtigste legers die dit overkomt: van Vietnam tot Tsjetjenië, van Nederlands-Indië tot Algerije, van de intifada tot de opstand in Irak.