Cultuurmarxisme is een groot gevaar en kan leiden tot de ondergang van de democratie en de westerse beschaving. Dat is in grote lijnen de stelling van deze bundel artikelen. Maar de auteurs overtuigen niet; ze verkondigen vooral een achterdochtig wereldbeeld.
Vladimir Poetin is in februari 2018 herkozen als president van Rusland en kan nog eens zes jaar aan de macht blijven. Een hele generatie Russen kent alleen hem als leider van het land. En ook voor de buitenwereld is hij bijna een allesbepalende figuur. Maar Rusland is meer dan Poetin. In Rodina wil oud-Volkskrantcorrespondent Arnout Brouwers de vereenzelviging van het land met zijn politieke leider tegengaan. Zijn ambitie is te helpen ‘de verkokerde blik’ op Rusland te verbrijzelen. Poetin komt dan ook amper voor in dit boek. Het gaat over gewone Russen die, zoals Brouwers schrijft, niet zo gewoon blijken. Hij wil niet blijven steken in de beschrijving van ‘exotica’ of ‘doffe ellende’ die de lezer verwacht. Er zijn ook andere zaken die de aandacht verdienen, zoals de schoonheid van het landschap en de gastvrijheid van de Russen. Er komen ook veel zaken voorbij die bij het vertrouwde beeld van Rusland horen: sneeuw, kou, eindeloze afstanden, leegte en veel wodka. Iedere paar pagina’s gaan er een paar flessen doorheen. De lethargie uit de ondertitel schemert vaak door in de beschrijvingen. Revolutie, het verlangen naar radicale verandering, is minder aanwezig. Weemoed Aanvankelijk krijg je bij lezing van dit boek het idee…
Zijn de universele mensenrechten op hun retour? Dat beeld rijst op uit het boek Gewone Deugden van de Canadese oud-politicus en denker Michael Ignatieff. Mensen geven niet zoveel om mensen waar ze zich niet in herkennen. Ze maken zich meer druk over zaken dicht bij huis dan over universele kwesties. Er mogen dan grotere stromen goederen, diensten, informatie en kapitaal over de wereld gaan dan ooit tevoren, dat betekent niet dat onze gedachten en gevoelens ook gemondialiseerd zijn. Met de overwinningen van Trump en Brexit in het achterhoofd en met de opkomst van nationalistische partijen elders is dat niet zo een wereldschokkende constatering. De meer pessimistische beschouwers van de internationale en nationale ontwikkelingen hadden dat idee al. Maar voor de liberaal Ignatieff, die een prachtig boek schreef over zijn eigen politieke carrière, is het wel een verschuiving. In zijn boek Human Rights as politics and idolatry uit 2001 zag Ignatieff de balans nog de andere kant op gaan. Hoe meer mensenrechten als een gezamenlijke ‘taal’ werden erkend, hoe meer ‘morele vooruitgang’, was toen zijn stelling. Het was de tijd van de interventies van Europa en de VS op de Balkan, nog net voor 11 september en alles wat daarop volgde….
Bijna honderd jaar geleden verscheen het eerste deel van Der Untergang des Abendlandes van Oswald Spengler in Duitsland. Het werd een wereldberoemd boek en in Duitsland bleef het altijd in druk. Nu pas verschijnt de eerste Nederlandse vertaling van De ondergang van het Avondland, in twee kloeke delen van samen 1200 pagina’s. Wat is de kracht van het boek en wat zijn de zwaktes? Wie was Spengler en wat zegt dit boek nu nog? Een bespreking in drie delen. 1. Het boek “In dit boek wordt voor het eerst een poging gewaagd het verloop van de geschiedenis op voorhand te bepalen.” Dat is de eerste zin van het eerste deel van De ondergang. Die geeft gelijk Spenglers grootste ambitie en pretentie weer: hij gaat vertellen wat er gaat gebeuren met de cultuur van het Avondland. Spengler denkt in de toekomst te kunnen kijken omdat iedere cultuur zich volgens vaste patronen ontwikkelt. Die culturen doorlopen altijd dezelfde cyclus. Ze onderscheiden zich wel door hun ‘ziel’, maar de fases die ze meemaken zijn net zo bepaald als die van het jaar, met een lente, zomer, herfst en winter. En dat geldt voor verschillende domeinen, van filosofie tot wiskunde, van politiek tot cultuur….
Dit boek legt uit hoe het zit met wereldwijde ongelijkheid en hoe die zich kan gaan ontwikkelen. Duidelijker dan Piketty. En met een harde boodschap. De olifant-grafiek werd vorig jaar een begrip. Volgens sommigen was dit het enige plaatje dat je nodig had om de sociale en politieke ontwikkelingen van de afgelopen tijd te interpreteren. In deze grafiek van econoom Branko Milanovic was in een oogopslag de ontwikkeling te zien van inkomens van de wereldbevolking tussen 1988 en 2008. En dat verdeeld over de schaal van arm tot rijk. Zo werd duidelijk dat de armsten er iets op vooruit waren gegaan. De groep in het midden had duidelijk meer inkomen hadden gekregen. Maar de mensen met een tamelijk hoog inkomen, gezien op wereldschaal, waren er niet of nauwelijks op vooruit gegaan. Terwijl voor de rijksten de lijn sterk omhoog ging: de slurf van de olifant die fier omhoog steekt. Trump en Brexit De aandacht ging in het beruchte verkiezingsjaar 2016 vooral uit naar de groepen die niet hadden gewonnen: de middengroepen in de rijke landen. Het achterblijven van het inkomen van de middenklasse in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië werd door velen gezien als de verklaring voor de winst van…
Toen Sharon Gesthuizen tot Kamerlid voor de SP werd beëdigd, was ze het nog niet. Dat klinkt vreemd, maar dat heeft te maken met de interne verhoudingen binnen de SP. Gesthuizen was toen ze werd verkozen medewerker van partijveteraan Agnes Kant en dat baantje ging voor haar werk als Kamerlid. Je zou denken, Kamerlid is het hoogste ambt en het openen van de post en het bijhouden van de agenda kan iemand anders ook doen. Maar zo werkte niet, zei Kant. Tot een andere SP’er Gesthuizen op het idee bracht dat ze met haar activiteiten als medewerker moest kappen. In dit voorval zit veel van wat in Schoonheid macht en liefde regelmatig voorkomt, als het om de SP gaat. Er is een top die kan die doen wat ie wil en Gesthuizen is de goedbedoelende, maar niet zo gehaaide nieuwkomer. Maar ze ontwikkelt zich gaandeweg en gaat in de strijd tegen het partijbestuur. Huilen De bad guy in het verhaal van Gesthuizen is Jan Marijnissen, die met verbaal overwicht, sarcasme en een loyale club vertrouwelingen de macht uitoefent. Zeker in het begin van haar carrière wordt Gesthuizen brullend tot de orde geroepen als ze zich kritisch opstelt. Anderen overigens ook….
Al op de tweede pagina van Niet de kiezer is gek is een nuchtere boodschap te lezen. “De gedachte dat de democratie in crisis is, bestaat al zo lang als de democratie zelf.” Politicoloog Tom van der Meer wil dat crisisdenken toch bestrijden of beter gezegd wil hij de crisis op de juiste plek lokaliseren. Zijn stelling: de Nederlandse democratie functioneert prima. Maar de gevestigde partijen hebben grote problemen. Daar doemt een gevaar op. Want als deze partijen vasthouden aan hun oude ideeën over meerderheidsregeringen en partijpolitieke benoemingen ‘dreigt de politiek op den duur te verlammen’. In dit boekje ontzenuwt Van der Meer op analytische wijze tal van waandenkbeelden over de Nederlandse democratie. Hij toont aan dat veel van de voorgestelde remedies de veronderstelde kwalen niet oplossen. Niet het democratische stelsel moet worden veranderd, maar de bestuurscultuur. Er is meer lef nodig in de politiek. Vertrouwen Vaak wordt betreurd dat het vertrouwen in de politiek zo laag is. Maar in een democratie is onvoorwaardelijk vertrouwen in de politiek helemaal niet nodig. Democratie is georganiseerd wantrouwen, en je zou kunnen zeggen dat dictatuur georkestreerd vertrouwen is. In landen als Qatar en China heeft 94 procent van de ondervraagden vertrouwen in regering…
De westerse liberale democratie is veel dichter bij zijn ondergang dan we willen geloven. En de grootste bedreiging komt van binnenuit. Dat is de belangrijkste boodschap van Financal Times-journalist Edward Luce in dit essay. Toen in 1989 de Muur viel, reisde Edward Luce als student razendsnel uit Oxford naar Berlijn om er bij te zijn. Hij nam een brokje van de aflopende geschiedenis mee. De westerse, liberale democratie had gewonnen en iedereen zou dat nu inzien. Iets meer dan een kwart eeuw later staan de zaken er heel anders voor. Het aantal democratieën neemt af, niet toe. Autoritaire heersers zitten stevig in het zadel. Het economische zwaartepunt verschuift naar het oosten en China is steeds assertiever. Gevaarlijke populisten als Donald Trump komen aan de macht. De crisis van het westen is in zijn ogen een combinatie van economie en psychologie: de middenklasse profiteert niet meer genoeg en raakt daardoor gedesillusioneerd. Populistische leiders wijzen op de democratische tekorten van de liberale democratie en winnen daarmee stemmen. De elites, die jaarlijks bijeenkomen op het World Economic Forum in Davos, zijn niet in staat tot een adequaat weerwoord. Dat geldt ook voor links. Dat heeft het opkomen voor de belangen van (witte) arbeiders…
Het is een vreemde ervaring om het boek Ons betere ik van Steven Pinker nu te lezen. Pinker vertelt in meer dan 1000 pagina’s dat de mens minder geweld gebruikt. Maar iedere keer als ik het nieuws check zie ik de verhalen over Syrië en Irak. Of een bericht over een dreigende genocide in Zuid-Soedan. Of de wapenstilstand in Oekraïne die dagelijks wordt geschonden. In Rusland is een man aan de macht die geen heilig ontzag heeft voor de grenzen van buurlanden. In Amerika won een man de verkiezingen die met onvoorspelbare acties de spanning kan laten oplopen. De Filipijnen worden geregeerd door een man die trots is op zijn dodelijke acties tegen drugsdealers. En dan lees ik weer: We leven in het meest vreedzame tijdperk in het bestaan van onze soort. Dus de grote vraag: Is dit echt waar? En zo ja, hoe houdbaar is dat? Oude Testament Met een grote hoeveelheid data en grafieken probeert Pinker aan te tonen dat de mensheid een stuk vredelievender is geworden in de loop van de geschiedenis. Oorlog, moord, wreedheid tegen dier en mens, of terrorisme: het is allemaal afgenomen. En terwijl Pinker zijn best doet om niet te veel de toekomst…
De laatste tijd wordt weer veel gespeculeerd over de vraag wat er zou zijn gebeurd als de Verenigde Staten in Syrië hadden ingegrepen nadat dictator Assad in 2013 chemische wapens had gebruikt. De Amerikaanse president Barack Obama had gezegd dat Assad daarmee ‘een rode lijn’ zou overschrijden. Maar zoals bekend zag de Amerikaanse regering van ingrijpen toen bleek dat ze geen steun kreeg van de Britten en van het eigen Congres. We zullen nooit weten wat er was gebeurd als een aanval van de Verenigde Staten er wel was gekomen. Het niet ingrijpen van de Verenigde Staten in een belangrijk internationaal conflict heeft een fraaie parallel in het conflict in Vietnam. Dat blijkt uit de klassieker Hell in a very small place van journalist Bernard Fall over de belegering van Dien Bien Phu in 1954. Het boek verscheen in 1966, een jaar voordat Fall om het leven kwam In Vietnam. In dit boek doet hij met oog voor gruwelijke en menselijke details verslag van een inderdaad helse strijd, een veldslag die in het rijtje Stalingrad en Waterloo thuishoort. Hier werd een grootmacht verslagen. De Fransen, kolonisatoren van Indochina, waren al sinds 1945 aan het vechten met de Viet-Minh, de…
