Boekenstrijd

Op een grote conferentie die begin april 2016 in Amsterdam werd gehouden, was een van de sprekers de Chinese denker Zhang Weiwei. Zonder schroom toonde hij, ondersteund door plaatjes en grafieken, de kracht van het Chinese model. De manier waarop China de afgelopen dertig jaar economie en politiek had ingericht, dat was niet te overtreffen. Kijk maar naar de infrastructuur, de groei van de middenklasse and so on and so on.  Hoe China de maatschappij heeft ingericht, zou een voorbeeld zijn voor andere landen. Voor twijfel was bij hem geen plaats, problemen en complicaties die China ontmoet kregen amper plaats in zijn betoog en tegenwerpingen werden zo nodig met jij-bakken beantwoord. Dit is het China van het zelfvertrouwen, dat de westerlingen op eigen grondgebied de les komt lezen. Denkers Weiwei is een van de denkers die in het boek van filosoof/politicoloog Haroon Sheikh, De opkomst van het Oosten, aan het woord komt. Sheikh, verbonden aan de VU in Amsterdam, typeert hem als een interessante denker, een exporteur van Chinese waarden en ideeën. Maar hij bekritiseert hem ook, omdat hij China te veel op een voetstuk plaatst. Dat is opvallend omdat Sheikh zelf ook een zeer rooskleurig beeld schetst van de opkomst van…

Het kapitalisme lijkt dezelfde status te hebben als de zwaartekracht, een soort natuurwet van de economie. Het produceren van goederen en diensten en die met winstoogmerk op een markt verkopen, lijkt vanzelfsprekend. In een of andere vorm gebeurt dat bijna overal ter wereld. De concurrentie zorgt voor acceptabele prijzen, innovatie, groei en (economische) vrijheid. Van gematigd links tot stevig rechts, van Zuid-Korea tot Zwitserland, het kapitalistische systeem staat schijnbaar niet ter discussie. De ondergang van andere systemen lijkt het historisch gelijk van het kapitalisme te bewijzen. Ooit werd getracht een ander systeem op te zetten. Maar de Sovjet-Unie stortte ineen en de Volksrepubliek China ontwikkelde een vorm van staatskapitalisme waarin rijk worden werd verheerlijkt. Speculeren op de aandelenbeurs werd een volkssport. Maar zo onbedreigd is het kapitalisme niet, stelt de Britse economie-journalist Paul Mason. Sterker nog, het einde van het kapitalisme nadert. Organisme Mason stelt dat het kapitalisme een organisme is met een begin, een midden en een eind. Dit is een beeldspraak die in het denken over de toekomst vaker gehanteerd is. Zo beschouwde Oswald Spengler in zijn boek Der Untergang des Abendlandes culturen als organismen. En organismen hebben te maken met een levenscyclus: geboorte, bloei, verval, dood. Maar…

Het is een cliché geworden: de clash of civilizations. Het beeld van botsende beschavingen wordt van stal gehaald als immigranten met een moslim-achtergrond vrouwen aanranden, als Iran en Saoedi-Arabië de confrontatie aangaan, na terroristische aanslagen of als de islam weer eens wordt aangevallen. Het kan gebruikt worden voor iedere keer als (aanhangers of leden van) twee religies of culturen op een onaangename manier met elkaar in aanraking komen. Daarmee heeft de term van Samuel Huntington een betekenis gekregen die verder gaat dan hij had bedoeld. The Clash of civilizations and the remaking of world order, dat in 1996 verscheen, was in eerste instantie een poging om een nieuw raamwerk te bieden voor het begrijpen van de internationale politiek na de Koude Oorlog. Machtsblokken rond één ideologie zouden niet meer de belangrijkste spelers op het globale toneel zijn. De strijd zou voortaan gaan tussen beschavingen. De overzichtelijkheid van de twee blokken zou plaats maken voor een druk bezet podium. Huntington ontwaarde een stuk of acht beschavingen: de westerse, orthodoxe, islamitische, Latijns-Amerikaanse, Chinese, Japanse, hindoeïstische, boeddhistische, Japanse en misschien ook de Afrikaanse. Beschavingen zijn de grootste groep waar mensen een ‘wij-gevoel’ bij hebben, afgezien dan van de mensheid. Iemand kan Jordanees zijn,…

De toekomst haalt ons soms in, schrijft Christopher Coker in het boek Future War. Voorspellingen komen uit, al zijn ze amper gedaan. Zo schreef de Fransman Jaques Attali ongeveer tien jaar geleden over religieuze groeperingen die landen zouden veroveren. Zie hier Islamitische Staat. De toekomst is kenbaar juist omdat die op het heden lijkt, dat is het uitgangspunt van dit werk over de toekomst van oorlog. Dit is geen catalogus vol technische snufjes zoals drones, exoskeletten en nanobots die de oorlogvoering zullen veranderen. Het gaat om welke rol oorlog krijgt en de verhouding van de mens met de techniek en uiteindelijk zichzelf. Meer dan bij de fabrikanten van hardware gaat hij te rade bij science fiction schrijvers en filosofen. Want het denken over de toekomst geeft mede vorm aan die toekomst. Maar het meest geeft het verleden daar richting aan. Techniek wordt al eeuwen gebruikt om de slagkracht en het uithoudingsvermogen van soldaten te vergroten. Dat gaat steeds verder, van de vuistbijl naar elektromagnetische stimulatie van de hersenen. Er komt misschien een pil tegen post traumatische stress stoornis. Coker stelt dat het onderscheid tussen mens en machine al wegvalt: ze maken beiden deel uit van een systeem, kunnen niet zonder…

Sommige boeken ken je al of denk je te kennen zonder ze gelezen te hebben. Het boek van Francis Fukuyama ‘The end of history and the last man’ is er zo een. Een klassieker die sinds de verschijning in het begin van de jaren negentig talloze malen is geciteerd en geanalyseerd als de uiting van een tijdgeest. Het boek kwam voort uit een essay dat Fukuyama eerder schreef voor The National Interest, meer dan 25 jaar geleden. Nooit te laat om toch een keer van kaft tot kaft door te nemen. (lees hier de bespreking van Identiteit van Francis Fukuyama) Relevant Eerste vraag is of ‘The end of history’ nog relevant is. Vaak is verklaard dat Fukuyama het bij het verkeerde eind had en dat de geschiedenis toch is door gegaan. Vooral de aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende ‘War on terror’ zouden daarvoor het bewijs zijn. Toch haalt de groei van het islamitisch radicalisme de these van Fukuyama niet daadwerkelijk onderuit, maar dat betekent niet dat die overtuigend is. Fukuyama stelt dat ‘de geschiedenis’ tot een einde is gekomen na de Koude Oorlog, omdat er geen ideologische tegenstander van de liberale democratie meer is. Dat model is…

  Nu Islamitische Staat met aanslagen in Parijs, Beiroet en de Sinaï toeslaat is het zaak de kennis over ‘de vijand’, zoals Mark Rutte IS noemt, te vergroten. Probleem is dat er veel onbekend is over IS. Boeken over IS beginnen standaard met een verantwoording over de keuze voor de term om de beweging aan te duiden: IS, ISIL of ISIS (boeken die de term Daesh gebruiken ben ik nog niet tegengekomen). Maar misschien zou het beter zijn als ze eerst uitleggen wat we niet weten.   Maar juist het niet-weten maakt dit uiteraard een spannend onderwerp. Daar kunnen auteurs heel verschillend mee omgaan: zo veel mogelijk opschrijven wat er wel bekend is, al gebeurt dat vooral van buitenaf, of om een pijp op te steken en te proberen met analyse de verwarring te beperken. Het boek van correspondent Judit Neurink is overwegend een journalistiek verslag, vol met citaten van mensen die werden geconfronteerd met Islamitische Staat, (ze gebruikt de term ISIS omdat het merendeel van de moslims IS geen islamitische staat vindt). Het is een toegankelijk werk geworden, met veel menselijke verhalen, dicht bij de grond. Het geeft een duidelijk, zij het beknopt overzicht van de wordingsgeschiedenis van IS. De…

Korte inhoud: In de nabije toekomst breekt de Derde Wereldoorlog uit, een strijd tussen de bondgenoten China en Rusland tegen de Verenigde Staten. Het gevecht wordt in de ruimte, in de lucht en op zee uitgevochten. Een snel geschreven roman die ook al speelt die in de toekomst op grote delen zeer realitisch is. Stelling van het boek: Een Derde Wereldoorlog is mogelijk. Stijl: Thriller. Geschikt voor: Studenten van internationale betrekkingen, science fiction liefhebbers, toekomstdenkers. Bijna geen enkele roman heeft voetnoten. Ghost fleet, een roman over een oorlog tussen Amerika, China en Rusland die in de nabije toekomst wordt uitgevochten, heeft er vierhonderd, die verwijzen naar websites over actuele en toekomstige ontwikkelingen op het gebied van militaire en andere zaken. Ook in de tekst zelf is er ruimschoots aandacht voor wat bestaande en nog te ontwikkelen wapensystemen kunnen.  Dit boek is dan ook geschreven door twee experts op het gebied van de toekomst van oorlogvoering. Ze schreven non-fictie, maar daarmee bereikten ze slechts een beperkt publiek, zo was hun ervaring. Met een spannend verhaal hopen ze nu zelfs hoge militairen makkelijker te bereiken. Gezien de aandacht die dit boek in Amerikaanse media krijgt, lukt dat aardig. Het boek bevat voor…

Korte inhoud: China wordt machtiger, en volgens de klassieke theorieën van de internationale betrekkingen veroorzaakt dat spanningen. Want andere landen kunnen zich bedreigd voelen en worden minder machtig. Hoe verhoudt de opmars van China zich tot de buren in Azië en wat zijn de kansen dat de potentiële en al voorkomende conflicten tot een serieuze confrontatie leiden? Stelling van het boek: Vrede in Azië is niet verzekerd. Stijl: Academisch. Voor wie: Serieuze studenten van de Chinese betrekkingen met de buitenwereld. De Belgische onderzoeker Jonathan Holslag werd bekend met zijn boek De Kracht van het Paradijs, het hier ook positief besproken werk over Europa. Een ander aandachtspunt van hem is China, waar dit korte boek aan gewijd is. En wederom zet hij zaken op scherp, zoals hij het zelf in zijn inleiding zegt. Want er is reden tot zorg. De oorspronkelijke versie van dit boek heet zelfs China’s coming war with Asia (wat ook wel een beetje vreemd is, aangezien China deel is van Azië). De opkomst van China is niet te verenigen met de belangen van de buren en van de Verenigde Staten. Ook al doen de leiders nog zo hun best om de groei van China te portretteren als iets…

Korte inhoud: De oorzaken van conflict en de manieren om ook in een conflictrijke omgeving de vrede te bewaren. Achterhuis en Koning identificeren zes instituties die helpen om conflicten op een vreedzame manier uit te beslechten, waaronder de rechtspraak, democratie maar ook sport en de opvoeding tot mondigheid. Dit boek waaiert echter veel breder uit, onder andere naar het onderscheid tussen traditionele en moderne beschavingen. Stelling van het boek: Het is mogelijk de vrede te bewerkstelligen. Stijl: Academisch. Laag tempo. Geschikt voor: Mensen die een grondige verkenning van dit thema niet schuwen.

De eerste zin van dit boekje is dat geopolitiek een ‘glibberige’ term is. De vraag is of de lezer er na het lezen van dit boek meer vat op heeft. Wat Dodds vooral doet is het begrip oprekken. Dodds wil duidelijk een eind maken aan de verbinding tussen realisme en/of een conservatieve, hardline benadering van internationale verhoudingen en geopolitiek. Hij wil ook af van de simplificatie die ontstaat door kaarten en labels als ‘hartland’en ‘as’, of door landen aan te duiden als ‘Londen’ of ‘Washington’. Hij wil af van het determinisme, benadrukt dat geografische feiten niet bestaan, en vraagt zich af hoe er belang wordt gehecht aan ‘het geografische’. Daarbij is iedere bepaling van plaats een geografische aanduiding. Daarbij stelt hij terecht een aantal kritische vragen bij het gemakzuchtig gebruik van allerlei termen en aanduiding. Zo is de aanduiding van China als ‘opkomende macht’ uiteraard ontzettend vaag. Maar Dodds rekt al in de eerste pagina’s van zijn boek het begrip zo ver op dat bijna alles er onder valt. Het gaat dan meer om beeldvorming, ‘representation’. Hij vraagt zich af wat de verhoogde maatregelen voor veiligheid op vliegvelden heeft betekend voor mensen met protheses, zonder overigens een antwoord op deze…