Boekenstrijd

Is het vechten of opbouwen in Uruzgan? De Nederlandse militairen zijn nu een paar jaar actief in deze Afghaanse provincie. Het antwoord zou wel eens kunnen zijn dat het van beide een beetje is. NOS-verslaggever Peter ter Velde is verschillende keren in Uruzgan geweest. Op een gegeven moment was er zelfs sprake van dat hij een vaste correspondent in Afghanistan zou worden, maar daar is het (geloof ik) nooit echt van gekomen. Hoe dan ook heeft de verslaggeving van de NOS van het conflict in Afghanistan een duidelijke impact. Dat bleek eigenlijk nog het duidelijkst uit het filmpje dat Ter Velde en zijn cameraman Eric Feijten niet eens zelf hadden gemaakt, maar dat ze hadden gekregen van een Defensiecameraman. Er waren militairen van het Afghaanse regeringsleger op te zien die onder leiding van Nederlandse militairen de strijd aangingen met de Taliban. Het was een van de eerste keren dat er beelden waren van de gevechten in Uruzgan en er ging een schok door het land.

Is het vechten of opbouwen in Uruzgan? De Nederlandse militairen zijn nu een paar jaar actief in deze Afghaanse provincie. Het antwoord zou wel eens kunnen zijn dat het van beide een beetje is. NOS-verslaggever Peter ter Velde is verschillende keren in Uruzgan geweest. Op een gegeven moment was er zelfs sprake van dat hij een vaste correspondent in Afghanistan zou worden, maar daar is het (geloof ik) nooit echt van gekomen. Hoe dan ook heeft de verslaggeving van de NOS van het conflict in Afghanistan een duidelijke impact. Dat bleek eigenlijk nog het duidelijkst uit het filmpje dat Ter Velde en zijn cameraman Eric Feijten niet eens zelf hadden gemaakt, maar dat ze hadden gekregen van een Defensiecameraman. Er waren militairen van het Afghaanse regeringsleger op te zien die onder leiding van Nederlandse militairen de strijd aangingen met de Taliban. Het was een van de eerste keren dat er beelden waren van de gevechten in Uruzgan en er ging een schok door het land.  

Het is al bijna zeven jaar geleden dat de Verenigde Staten en bondgenoten Afghanistan binnenvielen, het Taliban-regime verjoegen en er proberen een soort moderne staat te vestigen. Daarmee komt de westerse aanwezigheid qua lengte in de buurt van de Sovjet-invasie. Tien jaar lang vochten de Sovjets daar, tot ze zich in 1989 terugtrokken, financieel en moreel failliet.

Nederland en de andere Navo-landen hebben het moeilijk in Afghanistan. Gevechten met de Taliban maken alles wat op wederopbouw lijkt lastig. Als er niet gevochten wordt, is de omgang met de verschillende stammen niet eenvoudig. Dan is er nog de opiumteelt en hebben de westerse bondgenoten onderling en met de Afghaanse regering verschil van mening over de beste strategie om de hearts and minds van de bevolking te winnen, dan wel de opstandelingen te verslaan. Om de kwestie te verergeren wordt een Afghaanse journalist die een artikel heeft gedownload over vrouwenrechten ter dood veroordeeld. Niet erg motiverend om voor zo’n regering en bestuur letterlijk je nek uit te steken. De complexiteit van Afghanistan is een belangrijk thema in Bidden om Regen van de Poolse journalist Wojciech Jagielski. Het beschrijft, in meer literaire dan journalistieke bewoordingen, de strijd tegen buitenlanders en tegen elkaar in de jaren tachtig en negentig. Een van zijn lessen is dat buitenlanders het altijd moeilijk zullen hebben in dit bergachtige land. Om de Engelsen uit de negentiende eeuw te citeren: “De vijandige stammen beschieten je dag en nacht, de vriendelijke alleen ‘s nachts.”  

Voormalig advocaat Gijs Scholtens (1946) moet een van de meest tevreden Uruzgan-gangers zijn. De voormalige partner van advocatenkantoor NautaDutilh vertrok in februari vorig jaar voor een paar maanden naar de Afghaanse provincie en is er sinds november weer. Hij had het er zeer naar zijn zin. Scholtens was als specialist op het gebied van juridische zaken verbonden aan de missie. Zijn taak was het rechtssysteem in Uruzgan in kaart te brengen en te adviseren over verbeteringen. Het is misschien niet het meest urgente, maar wel een belangrijk deel van de missie. Want zonder een functionerende rechtsorde, ‘the rule of law’, wordt het nooit wat.  

'Ken uw vijand' is het eerste devies van de oorlogvoering. Maar over de Taliban, de tegenstander van Navo-troepen in Afghanistan, weten we eigenlijk vrij weinig. Het blijven nogal schimmige lieden met zwarte tulbanden, die soms via hun eigen websites overdreven statements de wereld inslingeren. De Taliban werden in 2001 snel verdreven, maar hun veerkracht en taaiheid zijn daarna onderschat. Toen de Taliban na een paar jaar weer actief werden, kondigden militairen en politici herhaaldelijk hun nederlaag aan. Maar al leden de Taliban grote verliezen, die nederlaag bleef uit.

Toen kolonel Henk Morsink in Afghanistan het advies kreeg een bepaald konvooi niet te laten rijden, raadpleegde hij de set kaartjes met Bijbelteksten die hij van zijn schoonzus had gekregen. Hij las Psalm 32 vers 8. “Ik zal u onderwijzen, en u leren van de weg die gij gaan zult, mijn oog zal op u zijn.” Dat gaf hem het idee dat het konvooi toch veilig kon vertrekken. En hij is niet de enige militair die op de Bijbel vertrouwt. Kolonel Arie Vermeij vond steun in de tekst over de overheid die het zwaard draagt als een wreekster. (Romeinen 13 vers 4). Zo geeft Riekelt Pasterkamp in zijn boek over ‘militair, mens, missie’ nog wel meer voorbeelden van de sterke religieuze overtuiging van de Nederlandse militairen in Uruzgan. Het wordt niet duidelijk of hij ze daarop heeft uitgezocht (het boek verschijnt bij uitgeverij Kok in Kampen) of dat zij uitzonderingen zijn.

Deze bundeling van artikelen van Arnon Grunberg, die eerder verschenen in NRC Handelsblad, wordt nu door Defensie verspreid. Zo is er een mooie wisselwerking ontstaan: Grunberg mocht mee naar Uruzgan, als embedded schrijver, en het resultaat is een relatiegeschenk. Zo neergezet verwacht je een propagandaverhaal. Dat is het niet geworden. Het is wel positief over de soldaten, maar  Grunberg is een goede observator, die andere dingen opschrijft dan de gemiddelde journalist die naar Uruzgan gaat. Bijvoorbeeld over de kaasschaaf, die een van de militairen meeneemt. Een handig voorwerp, want anders snijden de collega’s enorme hompen af. In Uruzgan komt hij overigens nooit aan. De reis strandt op KAF, Kandahar Airfield. De logistieke problemen zorgen ervoor dat hij niet verder komt tijdens zijn bezoek van een week. Dat is jammer, eigenlijk had de missie van Grunberg niet op deze manier ten einde mogen komen. Want Kamp Holland, het hoofdkwartier van de Nederlanders, heeft hij niet gezien. Het is vooral een verslag van lang wachten, zoals bekend een vast onderdeel van iedere oorlog. Op KAF maakt hij een raketaanval mee. Het vervult hem met vreugde. “Ze willen me doden, dus ik besta.” Op andere momenten is het net een grote camping, vooral…

Het komt zelden voor dat een boek in een duurdere versie wordt uitgebracht. Maar nu ligt er dan toch een luxe, gebonden versie – met foto’s –  van de Vliegeraar in iedere Ako en Bruna. Het is de Nederlandse en Afghaanse beststeller van dit moment. De vliegeraar is het nogal romantisch aangezette relaas van een jongen, Amir, uit betere Afghaanse kringen voor de machtsovername van de communisten. Met zijn vriendje Hassan, het zoontje van de bediende van zijn vader, doet hij ieder jaar mee aan de grote vliegerwedstrijd. De kunst is om de vliegers van de andere deelnemers te vernietigen door met het met glasscherfjes beplakte draad het draad van de ander door te snijden. Het schijnt dat je nu nog in Afghanistan mannen kunt tegenkomen met handen vol littekens van deze bloederige sport.

Een intrigerend, maar soms onwaarschijnlijk relaas van een Marokkaanse Belg die jarenlang als informant werkt in fundamentalistische-terroristische kringen. De spionageactiviteiten beginnen als begin jaren negentig leden van de Algerijnse GIA in het huis van Nasiri in Brussel intrekken. In Frankrijk is hen de grond onder de voeten te heet geworden. Nasiri heeft veel broers, waaronder een die de Koran prevelend door het leven gaat. Zelf is hij zeker geen fundamentalist. Hij is eerder een vrijbuiter, die rokend en drinkend door het leven gaat. En hij houdt zich bezig met de hasjhandel.