Boekenstrijd

  In de Lage Landen is een grote discussie uitgebroken over het werk en de opvattingen van Dyab Abou Jahjah, de voormalige voorman van de Arabisch-Europese Liga. Zijn komst naar uitgeverij de Bezige Bij leidt tot controverse . Verschillende auteurs, zoals Leon de Winter, willen niet met hem in een fonds zitten. Ze vinden hem een antisemiet . Of dat zo is, ga ik in dit stuk niet beoordelen. Daarvoor zou ik meer uitlatingen en uitspraken van Abou Jahjah moeten bekijken. Hier bespreek ik zijn laatst verschenen boek,  uitgegeven in België. De stad is van ons is een beknopt werkje uit 2014 met een scherpe soms controversiële inhoud, maar niet een die buiten de perken is van het huidige debat. De auteur ziet de voedingsbodem voor een revolutie in de steden van de Lage Landen waar minderheden samen uitgroeien tot een meerderheid, maar die door delen van de autochtone bevolking niet voor vol wordt aangezien.Hij verwerpt het concept van integratie: die neemt volgens hem twee vormen aan, de rechtse is een etnische zuivering, de linkse een culturele zuivering. Migranten moeten weg of hun cultuur opgeven,  dat is de keus. In die situatie is het niet zo verwonderlijk dat sommigen vluchten…

Het leven in Amerika in 1870 was vies, zwaar, arm, ongezond, gevaarlijk, onaangenaam, traag, duur, kort, ongeschoold, saai,  onsmakelijk en geïsoleerd. Dat beeld rijst op uit de eerste hoofdstukken van het boek van de econoom Robert Gordon over opkomst en verval van de Amerikaanse groei. Het leken de Middeleeuwen wel,  of nee, de prehistorie. Inderdaad, een van de tussentitels luidt: from prehistory to the modern era in 70 years. Of het nu voeding, kleding, huisvesting of transport was, tussen 1870 en 1940 ging de levensstandaard van Amerikanen razendsnel omhoog. Door de aanleg van riolering, waterleiding, gas, telefoon en elektriciteit werden huizen aangesloten op netwerken. De auto transformeerde het transport, de steden en het platteland in een oogwenk. En daarna gebeurde er niet zo heel veel meer, afgezien van wat deelgebieden zoals communicatie en informatie. Tot 1970 zette de stevige groei van de levensstandaard zich wel door, maar daarna vlakte ook die af. De enige opflikkering in de afgelopen 45 jaar was tussen 1994 en 2004, toen onder invloed van internet en automatisering er een stimulans van de groei was. En de komende 25 jaar ziet het er niet beter uit voor de groei. Gordon gelooft niet in de komst van…

Op een grote conferentie die begin april 2016 in Amsterdam werd gehouden, was een van de sprekers de Chinese denker Zhang Weiwei. Zonder schroom toonde hij, ondersteund door plaatjes en grafieken, de kracht van het Chinese model. De manier waarop China de afgelopen dertig jaar economie en politiek had ingericht, dat was niet te overtreffen. Kijk maar naar de infrastructuur, de groei van de middenklasse and so on and so on.  Hoe China de maatschappij heeft ingericht, zou een voorbeeld zijn voor andere landen. Voor twijfel was bij hem geen plaats, problemen en complicaties die China ontmoet kregen amper plaats in zijn betoog en tegenwerpingen werden zo nodig met jij-bakken beantwoord. Dit is het China van het zelfvertrouwen, dat de westerlingen op eigen grondgebied de les komt lezen. Denkers Weiwei is een van de denkers die in het boek van filosoof/politicoloog Haroon Sheikh, De opkomst van het Oosten, aan het woord komt. Sheikh, verbonden aan de VU in Amsterdam, typeert hem als een interessante denker, een exporteur van Chinese waarden en ideeën. Maar hij bekritiseert hem ook, omdat hij China te veel op een voetstuk plaatst. Dat is opvallend omdat Sheikh zelf ook een zeer rooskleurig beeld schetst van de opkomst van…

Beschavingen bestaan niet. Het zijn mythes waar handig gebruik van wordt gemaakt door politici. Dat is de stelling van de Pakistaanse schrijver Mohsin Hamid in zijn korte essay ‘Onbehagen en beschaving,’ dat ook de naam gaf aan een bundel van zijn schrijfwerk. Het stuk van Hamid, de auteur van het mooie boek De val van een fundamentalist, begint met een herinnering aan een wandeling langs de Amsterdamse grachten met enkele uit Pakistan geëmigreerde vrienden, kort nadat Geert Wilders had opgeroepen de Koran in de ban te doen. Met zijn stelling verzet Hamid zich tegen de analyse van de botsende beschavingen. Want tot welke beschaving hoort hij, die geboren werd in Pakistan, opgroeide in de VS, terugkeerde naar Pakistan, in de VS ging studeren en jaren in Londen woonde? Het thema dat mensen niet één omlijnde identiteit hebben, maar uit tal van identiteiten zijn samengsteld, keert regelmatig terug in de stukken van Hamid. Dat strijkt uiteraard tegen de haren van al diegenen die bepalende identiteiten als basis voor hun wereldbeeld en politiek willen gebruiken. ‘De islam’ biedt ook niet die alomvattende identiteit, iedere moslim moet er zijn eigen verhouding mee vinden, schrijft Hamid. Er zijn meer dan 1 miljard variaties van…

Is Rusland na de val van de Sovjet-Unie een ‘Europees’ land geworden? Waarom is de confrontatie tussen Rusland en het Westen zo heftig is geworden? Dat zijn vragen die al jaren spelen in de internationale politiek en die in Nederland een nieuwe urgentie hebben gekregen door het referendum over het associatie-akkoord van de EU met Oekraïne, dat ook over onze verhouding met Rusland blijkt te gaan. In zijn boek De Wraak van Poetin wil Hubert Smeets wil vooral verklaren waarom de ‘Europeanisering’ van Rusland na 1990 is mislukt en welke gevolgen dat heeft. Smeets analyseert het pad van Poetin dat het vervolg is op het mislukte Europese project dat onder Michail Gorbatsjov in gang werd gezet, maar onder Boris Jeltsin al vastliep. In plaats van een parlementaire democratie kwam er een presidentiële republiek, in plaats van  een tot compromissen bereide vrienden werden Rusland en de EU buren met een ingewikkelde verhouding, in plaats van een open markteconomie ontstond in Rusland een neofeodaal kapitalisme waarin de staat het laatste woord heeft. De lijn van Poetin was in vele opzichten een voortzetting, in sommige opzichten met meer succes, van eerder ingezette lijnen. Maar de geschiedenis, of het nu het schisma van de…

De politieke memoires van Femke Halsema kan ik niet als volstrekte buitenstaander beoordelen. Mijn tijd als politiek verslaggever in Den Haag voor Het Parool overlapte met haar langere carrière als Kamerlid. Daarom eerst een paar persoonlijke herinneringen. Voor Femke was ik twee keer de brenger van slecht nieuws. Ik overviel haar op de ochtend van 2 november 2004 met een telefoontje en vertelde dat Theo van Gogh was vermoord. Ze was er stil van, tekende ik op in de krant. Het was een zeer aangrijpend moment, zo aan de telefoon in Amsterdam. De andere keer was na de moord op Pim Fortuyn. Ik had in Het Parool uitspraken van LPF-voorzitter Peter Langendam opgetekend zoals: ‘de kogel kwam van links’. Twee dagen later kwam ik Femke tegen op het Plein in Den Haag, waar meer GroenLinksers zaten in afwachting van de verkiezingen. Waarom heb je dat opgeschreven, vroeg ze verwijtend. Ik geloof dat ik niet veel meer wist uit te brengen dan dat het nu eenmaal gezegd was. In haar boek Pluche gaat ze uitvoerig in op de uitspraak van Langendam en de gevolgen ervan. Die uitspraak heeft de rem op scheldkanonnades en bedreigingen tegen linkse politici volgens haar weggehaald. Of…

Nederland mijn vaderland is generaliserend, kort door de bocht, overdreven en eenzijdig. Maar ook scherp, relevant, actueel, en krachtig. Kortom, het voldoet aan de eisen voor een pamflet. De stelling van de Rotterdamse historicus Zihni Özdil is dat zijn naam ook Nederlands is en Nederland ook zijn vaderland. Hij trekt ten strijde tegen de expliciete, maar vooral de impliciete uitsluiting van ‘allochtonen’. Zoals de vraag van een hoogleraar op de Erasmus Universiteit, waar Özdil ook werkt: “Hebben jullie ook zulke toetsenborden?” Özdil hoorde niet bij ‘ons’, maar bij ‘de ander’ die misschien wel met vreemde toetsenborden werkt. En zo gaat het vaak in Nederland, zo vaak dat er sprake is van institutioneel racisme. Een racisme dat zo ingesleten is, dat het niet meer opvalt, zeker niet voor diegenen met ‘wit privilege’. Zo zijn criminelen en hangjongeren ‘Antillianen’ of ‘Marokkanen’ , maar succesvolle atleten (met dezelfde achtergrond) Nederlanders. Met voorbeeld na voorbeeld toont hij de uitsluitingsmechanismes aan. Een groot deel van de Nederlanders vindt dat er teveel ‘buitenlanders’ zijn en dat is al jaren zo. Discriminatie op de arbeidsmarkt, zelfde verhaal. Terecht wijst Özdil hierop.   Özdil legt, zoals het een historicus betaamt, een band met het verleden. Ook vroeger was…

Het kapitalisme lijkt dezelfde status te hebben als de zwaartekracht, een soort natuurwet van de economie. Het produceren van goederen en diensten en die met winstoogmerk op een markt verkopen, lijkt vanzelfsprekend. In een of andere vorm gebeurt dat bijna overal ter wereld. De concurrentie zorgt voor acceptabele prijzen, innovatie, groei en (economische) vrijheid. Van gematigd links tot stevig rechts, van Zuid-Korea tot Zwitserland, het kapitalistische systeem staat schijnbaar niet ter discussie. De ondergang van andere systemen lijkt het historisch gelijk van het kapitalisme te bewijzen. Ooit werd getracht een ander systeem op te zetten. Maar de Sovjet-Unie stortte ineen en de Volksrepubliek China ontwikkelde een vorm van staatskapitalisme waarin rijk worden werd verheerlijkt. Speculeren op de aandelenbeurs werd een volkssport. Maar zo onbedreigd is het kapitalisme niet, stelt de Britse economie-journalist Paul Mason. Sterker nog, het einde van het kapitalisme nadert. Organisme Mason stelt dat het kapitalisme een organisme is met een begin, een midden en een eind. Dit is een beeldspraak die in het denken over de toekomst vaker gehanteerd is. Zo beschouwde Oswald Spengler in zijn boek Der Untergang des Abendlandes culturen als organismen. En organismen hebben te maken met een levenscyclus: geboorte, bloei, verval, dood. Maar…

Het is een cliché geworden: de clash of civilizations. Het beeld van botsende beschavingen wordt van stal gehaald als immigranten met een moslim-achtergrond vrouwen aanranden, als Iran en Saoedi-Arabië de confrontatie aangaan, na terroristische aanslagen of als de islam weer eens wordt aangevallen. Het kan gebruikt worden voor iedere keer als (aanhangers of leden van) twee religies of culturen op een onaangename manier met elkaar in aanraking komen. Daarmee heeft de term van Samuel Huntington een betekenis gekregen die verder gaat dan hij had bedoeld. The Clash of civilizations and the remaking of world order, dat in 1996 verscheen, was in eerste instantie een poging om een nieuw raamwerk te bieden voor het begrijpen van de internationale politiek na de Koude Oorlog. Machtsblokken rond één ideologie zouden niet meer de belangrijkste spelers op het globale toneel zijn. De strijd zou voortaan gaan tussen beschavingen. De overzichtelijkheid van de twee blokken zou plaats maken voor een druk bezet podium. Huntington ontwaarde een stuk of acht beschavingen: de westerse, orthodoxe, islamitische, Latijns-Amerikaanse, Chinese, Japanse, hindoeïstische, boeddhistische, Japanse en misschien ook de Afrikaanse. Beschavingen zijn de grootste groep waar mensen een ‘wij-gevoel’ bij hebben, afgezien dan van de mensheid. Iemand kan Jordanees zijn,…

Is corruptie het grootste politieke probleem van de mensheid? Daar valt best wat voor te zeggen. De landen met veel ellende (geweld, wanorde, gebrekkige gezondheidszorg, onderwijs etc.)  zijn vaak ook landen met een hoge graad van corruptie. Het faciliteert allerlei andere vormen van criminaliteit, zoals smokkel van mens, dier en illegaal goed. Het ontzegt mensen de mogelijkheden om hun bestaan te verbeteren, omdat met corrupte ambtenaren en politici er geen bestaanszekerheid is. Corruptie kan van de hoogste gezagsdrager, het staatshoofd of regeringsleider, naar de simpelste beambte om zich heen grijpen. Het kan terrorisme en andere vormen van extremisme aanwakkeren. De Amerikaanse Sarah Chayes trok haar conclusies over de verwoestende effecten van corruptie tijdens de eerste fase van haar verblijf in Afghanistan. Ze kwam aanvankelijk na de inval van de Amerikanen als verslaggever, maar vestigde zich als hulpverlener en ondernemer. Ze zette in Kandahar een fabriekje op,  maar merkte al snel dat zonder steekpenningen er op er amper zaken te doen waren. In haar eerste boek over Afghanistan heeft ze aangrijpend geschreven over haar ervaringen.  Dit boek is voor een deel een vervolg daarop. Ze zag hoe demoraliserend corruptie was voor haar Afghaanse werknemers. Zelfs zo ver gaat het dat deze leidt…