Boekenstrijd

Zie de recensie van het nieuwe en veel betere boek van Arthur Blok over Geert Wilders. ‘Geert’ is een echte Nederlandse jongensnaam die ‘speer’, ‘dapper’ of ‘heerser met de speer’ betekent. En dat is van invloed op de persoon van Geert Wilders. Eigenlijk is het een soort profetie, een voorspelling over zijn verdere leven. Zonder een spoor van ironie brengen de Wilders-biografen Arthur Blok en Jonathan van der Melle deze namenkunde naar voren. Ook de geboortedatum van Wilders is niet zonder betekenis. Uit een Amerikaans boek halen ze een paar algemeenheden over de levensloop van mensen die op die dag zijn geboren, en zie, ze gelden ook voor Wilders. Dit soort dingen maakt het lastig om deze poging tot biografie serieus te nemen.

De Amerikaanse presidentsverkiezingen krijgen een overweldigende hoeveelheid aandacht in de Nederlandse media. Natuurlijk niet ten onrechte, want de Amerikaanse politiek is een fascinerend schouwspel, die we met bewondering en met afgrijzen kunnen aanschouwen. Bewondering is er voor de professionele campagnes, de enorme performance van de kandidaten, hun welbespraaktheid en vermogen om enthousiasme op te wekken. Afgrijzen is er over de uitwassen, de vuile campagnes en de rol van het grote geld. Dit is politiek in rauwe vorm.

Ze zijn te dik, verzot op vuurwapens, rijden rond in benzine slurpende auto’s, geloven in bizarre complottheoriën of luisteren naar overspannen predikanten. Of ze beginnen een opera in een spookstad. Dit zijn de Amerikanen zoals RTL-correspondent Max Westerman ze jarenlang aan ons voorschotelde. En net als een shopper in de grootste mall ter wereld konden we er geen genoeg van krijgen. Ze komen nog een keer voorbij in het boek In alle staten dat hij over zijn ervaringen schreef. Westerman presenteert zijn teksten net zo soepeltjes als destijds zijn reportages en hij weet er ook wat meer diepgang in te krijgen. Het levert een kritisch portret van Amerika, maar niet zonder sympathie.

Dé islam is de laatste jaren een van de belangrijkste onderwerpen van debat in Nederland. Maar voor de verscheidenheid en ontwikkelingen van het islamitisch denken, zelfs in radicale kringen, is weinig oog. Er is niet alleen sprake van jihad, strijd van (delen van) de islam tegen een externe tegenstander, er is ook fitna, oorlog binnen de islam. Dit boek van de Franse islamdeskundige Giles Kepel is een zeer nuttige gids voor deze lastige materie. Hij weerspreekt dat het islamisme aan een niet te stuiten opmars bezig is. In werkelijkheid hebben de radicale moslimstromingen verschillende nederlagen geleden. Egypte, Algerije en Bosnië waren in de jaren negentig evenzovele tegenslagen.

In januari 1965 begon het, op kleine schaal, in de Generaal Vetterstraat. Echtparen, sommigen met colbert en stropdas, ‘redden’ een pandje door het te bezetten. Ze stonden aan de vooravond van een van de rumoerigste protestbewegingen van het naoorlogse Nederland, waarvan de geschiedenis eindelijk is vastgelegd. Koningin Beatrix riep het in haar recente televisie-interview nog maar eens in herinnering. In 1980 waren veel mensen ontevreden en ongelukkig. Die onvrede uitte zich op de dag van haar inhuldiging in massale rellen in Amsterdam. Samen met andere ‘krakersopstanden’ maakten de gebeurtenissen op 30 april volgens socioloog en filosoof Eric Duivenvoorden 1980 tot het meest bewogen jaar sinds de Tweede Wereldoorlog. Staatsarchief Duivenvoorden waagde het als eerste om een redelijk volledig overzicht te geven van de geschiedenis van de kraakbeweging, met een sterke nadruk op Amsterdam. Hij verkeerde daarvoor in een bijzondere gunstige positie, omdat hij jarenlang het ‘Staatsarchief’ beheerde, een verzameling documenten van de kraakbeweging. Eerder maakte hij met Joost Seelen de documentaire De stad was van ons over de machtsstrijd binnen de kraakbeweging. Duivenvoorden, zelf ex-kraker uit de Staatsliedenbuurt, voerde daarvoor en voor dit boek vele gesprekken met zijn voormalige strijdmakkers. Het goed geschreven Een voet tussen de deur is een…

Een keer heb ik in het gezelschap mogen verkeren van de islamitsche denker Tariq Ramadan. In het Hilton Hotel in Rotterdam was ik aanwezig bij een debatje tussen hem en een medewerker van het American Enterprise Institute, de conservatieve denktank waar Ayaan Hirsi Ali later onderdak zou vinden. Het ging over de positie van moslims in Amerika en de vraag of ze daar beter af waren dan in het Midden-Oosten. Ramadan liet zich niet uit het veld slaan, maar was in zekere zin ongrijpbaar.Er zijn meer mensen die zo’n indruk krijgen van Ramadan. “Hij prikkelt de nieuwsgierigheid van (de) journalisten die, omdat ze niet weten of hij een engel of een duivel is, nog steeds wezenloos door hem worden gefascineerd,” schrijft Gilles Kepel in Oorlog in het hart van de islam.

John Gray is misschien wel de meest verontrustende denker van het moment. Hij onderwerpt maatschappij en denken aan een niets ontziende, ontnuchterende analyse. Daarbij haalt hij veel overhoop. Dit boek is tegelijk een aanklacht tegen Bush en de oorlog in Irak en een scherpe anatomie van veel van het politieke denken van na de Koude Oorlog. En in hetzelfde bestek van net tweehonderd pagina’s (in de Engelstalige versie) gaat hij ook nog fundamenteel in op de rol van religie, vooruitgang en vrije wil. Uiteenzettingen over de opkomst van het neoconservatisme wisselt hij schijnbaar moeiteloos af met bespiegelingen over Aristoteles, Leo Strauss of Nietzsche.

Amsterdam heeft geen ‘Schefferprobleem’, zei de toenmalige burgemeester, Schelto Patijn. Dat was nadat Paul Scheffer, bijzonder hoogleraar grootstedelijke problematiek, in 2000 zijn opzienbarende artikel Het multiculturele drama had geschreven. Niets aan de hand, we leven vrolijk verder. Het past perfect in Scheffers beschrijving van de politieke cultuur van Nederland, waarin conflicten worden vermeden, zo nodig door ze te ontkennen. Het artikel van Scheffer verscheen aan de vooravond van enorme opwinding en onrust over alles wat met de komst van migranten te maken heeft. De aanslagen van 11 september, de opkomst van en de moord op Pim Fortuyn en nu de opmars van Geert Wilders en Ehsan Jami, het publieke en politieke debat wordt erdoor gedomineerd, bijna gemonopoliseerd.

Raar woord eigenlijk, naïvisten. Het bestond niet en klopt ook niet. Want –isten zijn mensen die iets nastreven. Afgezien van een enkele kunstenaar komt dat bij naïviteit weinig voor. Maar wat geeft het, het rijmt lekker op islamisten. Dit boek is geschreven naar aanleiding van de cartooncrisis, de enorme ophef en rellen die ontstonden na de publicatie van cartoons van de profeet Mohammed in een Deense krant. Volgens de Deense schrijvers van dit boek had die crisis een ‘beslissend karakter’. Dat lijkt wat overdreven. Het is eerder één etappe in een reeks van botsingen tussen het islamisme en het westen. En als deze crisis beslissend was geweest, had ik wel duidelijker willen lezen wat de uitkomst was. Volgens de auteurs was het een demonstratie van macht van de islamisten. Maar een echte overwinning was het toch niet. Het heeft, vermoed ik, ook wel als waarschuwing gewerkt voor waarnemers in het westen.

Kort na het overlijden van Bart Tromp verscheen deze tweede uitgave van zijn biografie van Karl Marx. Het is niet zo maar een herdruk van het boek dat oorspronkelijk in 1983 verscheen, vertelde zijn vrouw Willemien op de herdenkingsbijeenkomst in de Rode Hoed. Tromp had het hele boek opnieuw bekeken. De grootste verandering beschrijft hij zelf in het voorwoord. Na de val van de Muur is het niet meer nodig om zich ‘af te zetten tegen diegenen zich ten onrechte op Marx beriepen’. Tromp heeft dit onderwerp met een goede mix van ernst en humor aangepakt, een beetje de Britse stijl. Soms is het alsof je de schrijver hoort praten.