Boekenstrijd

“Het lijkt erop dat je betere bronnen hebt dan ik,”zegt president Barack Obama tegen journalist Bob Woodward aan het eind van een interview. ‘No, sir,’ antwoordt Woodward beleefd. Maar Woodward weet wel bijna alles over de beraadslagingen die leiden tot het besluit om het aantal Amerikaanse militairen in Afghanistan fors uit te breiden. Zijn verslag is dan ook zeer gedetailleerd. Soms leest het boek als de notulen van de vele vergaderingen in het Witte Huis. Woord voor woord wordt genoteerd wat de verschillende gesprekspartners naar voren hebben gebracht. Dat kan vermoeiend zijn, maar juist door de details wordt het beeld helemaal ingevuld op een vaak ontluisterende wijze.

  Dit boek begint met een wezenlijke vraag: Is de schrijver wel de juiste persoon is om over Henry Kissinger te schrijven? De Brit Alistair Horne is de auteur van een reeks boeken over Frankrijk. Verder is hij bevriend met het onderwerp van zijn boek, die hij leerde kennen toen hij met de biografie van een Britse premier bezig was. Horne werd gevraagd de ‘officiële’ biografie over Kissinger te schrijven, maar stelde zelf voor om het werk te beperken tot 1973, het jaar van onder meer de Vietnam-akkoorden, de verdere toenadering tot China en de Sovjet-Unie, en de Yom-Kippur oorlog in het Midden-Oosten, terwijl in de Verenigde Staten de Watergate-affaire losbarstte . Het was zacht gezegd een bewogen jaar.

Fareed Zakaria is een kleine dertig jaar geleden uit India naar de Verenigde Staten gekomen. Een migrant, zoals velen. Hij werd een van de belangrijkste commentatoren als het gaat om de positie van Amerika in de wereld. Hij is heilig overtuigd van de vitaliteit van de Verenigde Staten en verwerpt de verhalen over de neergang van Amerika die volgens sommigen onvermijdelijk is. Maar de tijd dat Amerika alles voor het zeggen had is voorbij. Andere landen komen op en worden machtiger, met China en India als belangrijkste voorbeelden. We gaan naar een post-Amerikaanse wereld.

Zijn gedeelde waarden nodig om een samenleving bij elkaar te houden, of is de rechtstaat voldoende? Het is een vraag die de laatste jaren steeds weer terugkomt. Discussies over symbolen – hoofddoekjes, handen schudden, doen het goed. Met name rechtse politici hebben gehamerd op ‘normen en waarden’ die het cement voor de samenleving moeten vormen. Publicist Ian Buruma, bekend van zijn boek over de moord op Theo van Gogh, heeft deze vraag systematisch behandeld in een kort boekje, dat desalniettemin een groot terrein beslaat. In de Kulturkampf kiest Buruma op diverse punten een positie tussen de uitersten, maar hij is niet minder uitgesproken.  

In zijn kenmerkende telegramstijl vol slang en verzonnen woorden raast misdaadschrijver James Ellroy in dit laatste deel van zijn Underworld USA trilogie door de Amerikaanse geschiedenis. Misdaad, politiek en zelfs liefde lopen als rode draden door dit verhaal, dat een alternatieve historie biedt van de periode 1968-1972. Dit boek is even hectisch en gewelddadig als het computerspel Grand Auto Theft. Daarin moet de hoofdrolspeler opdrachten uitvoeren: vrouwen versieren, voorwerpen stelen, tegenstanders vermoorden of gebouwen vernietigen. Tussendoor kan je auto’s stelen, racen, mensen beroven, maar ook sporten, eten, zuipen, stunts uithalen met diverse voertuigen etc.  

De Amerikaanse minister van defensie Robert Gates zei onlangs dat de pacifistische houding van Europa aanvankelijk een zegen was, maar dat het ondertussen tot een groot probleem was geworden om vrede en veiligheid te bereiken. Dat illustreert een van de verschijnselen die Ronald Havenaar in Eb en vloed heeft beschreven. Zijn stelling is dat sinds het presidentschap van Ronald Reagan de Verenigde Staten en Europa niet alleen politiek, maar qua mentaliteit uit elkaar zijn gegroeid. Aan de ene kant staat de weifelende, relativerende en afwachtende Europeanen, aan de andere kant de activistische Amerikanen die overal op afstormen en ervan overtuigd dat zij de wereld veel te bieden hebben.

Toegegeven, het is een beetje laat om dit boek van Barack Obama te lezen en te bespreken. Maar hij is naar verwachting nog wel een paar jaar president. Het is dus niet te laat. Er zit natuurlijk een levensgroot gevaar in het lezen van dergelijke politieke boeken. Vaak is het een hoop in- en uitgeklets, waarbij de kool, de geit en als het kan ook de wolf wordt gespaard. In Amerikaanse boeken moet daar natuurlijk een dikke saus christelijke deugdzaamheid en braaf familieleven overheen, en in dat opzicht stelt The Audacity of hope zeker niet teleur. Een hoofdstuk is gewijd aan ‘Faith’ en daarin beschrijft de nogal vrijzinnig opgevoede Obama hoe hij toch tot het geloof kwam. Anders blijf je altijd een buitenstaander en eenzaam. Het laatste hoofdstuk heet ‘Family’ en daarin komen Michelle, Malia en Sasha uitgebreid aan bod. En dat is soms best wel klef.

Nadat in juni 1950 de Koreaanse Oorlog is uitgebroken stuurt de Nederlandse regering met enige tegenzin  een detachement vrijwilligers naar het strijdtoneel. De communistische inval in Zuid-Korea is door de Verenigde Staten, onder de vlag van de Verenigde Naties, beantwoord met militaire bijstand. Om politieke redenen is deelname van zoveel mogelijk landen gewenst. In het Nederland van de wederopbouw zijn er tal van redenen om huiverig te staan tegen over daadwerkelijke deelname aan de strijd. De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de strijd in Nederlands-Indië zijn nog vers. De Nederlandse strijdkrachten zijn zich juist aan het hergroeperen in Navo-verband. Dan zijn er nog de kosten. Maar de band met de Amerikanen drukt zwaarder. Nederland kan niet achterblijven.  

Als filosofen zich over een bepaald onderwerp buigen, worden er vaak fundamentele vragen opgeworpen. Niet altijd leidt dat tot hele stellige antwoorden. Zo is het ook met het boek Terrorism, the new world disorder met maar liefst drie filosofen als auteurs. Zaken die anderen over terrorisme als uitgangspunt nemen, worden door dit drietal in twijfel getrokken en bediscussieerd. Het leidt tot een wat abstracte en nuchtere aanpak, die voor sommigen al te nuchter zal overkomen. Want terroristen hebben – volgens dit boek – soms op zijn minst een deel van het morele gelijk aan hun kant.

Mensenrechten zijn universeel. Dat is in de westerse wereld een cliché, dat na de Tweede Wereldoorlog is vastgelegd in de Universele verklaring van de rechten van de mens. Maar waar komt die aanspraak vandaan, en wat wordt er eigenlijk mee bedoeld? Historica Lynn Hunt geeft in dit boek een intrigerend inzicht in het ontstaan van en de omgang met mensenrechten. Ze heeft daarbij een zeer brede benadering. De rol van romans, maar ook van marteling en de strijd tussen universele mensenrechten en nationalisme komen voorbij.