Boekenstrijd

Karen Armstrong is bekend als schrijver van dikke boeken over religie. Haar boek over de ‘heilige natuur’ is aangenaam beknopt. Wel bevat het een soortgelijke stortvloed aan gegevens en citaten uit allerlei werken. En een grote ambitie: we (de westerse lezer vooral) moeten anders gaan denken over de natuur. Die moeten we ‘heilig’ verklaren, en niet meer zien als gebruiksvoorwerp. In dit boek behandelt ze aan de hand van een aantal thema’s de omgang van religies en levensbeschouwingen met de natuur. Dat uiteraard vanuit het idee dat er iets stevig mis aan het gaan is door de schade die mensen aanrichten aan hun omgeving. Religie kan helpen om deze verhouding te herstellen en anders te gaan handelen en denken. Armstrong geeft daar in dit boek praktische tips voor, en gebruikt hiervoor teksten uit de periode van 900 tot 200 voor de christelijke jaartelling. In die tijd ontstonden confucianisme, taoïsme, hindoeïsme, boeddhisme, monotheïsme en rationalisme. Eén les komt daarin steeds terug: het goddelijke, God, staat niet buiten de natuur maar is daar deel van. Er is een kracht, een ‘zijn’, dat met allerlei termen aangeduid kan worden, dat in al het levende en niet-levende om ons heen zit. Bijna ieder van…

Eind jaren twintig ging Curzio Malaparte naar de Sovjet-Unie om de marxistische adel te ontmoeten. Hij bezocht bals en diners, sprak diplomaten, ministers, ballerina’s, schrijvers en maakte een rondrit in een koets door nachtelijk Moskou. Hij beschrijft de vrouwen, die elkaar jaloers in de gaten houden en de jurken uit de toneelcollectie lenen om te kunnen schitteren op de gala’s. En hij spreekt met de dichter Majakovski, die kort daarna zelfmoord pleegt. Op de achtergrond is Stalin steeds als een schaduw aanwezig. Het bal in het Kremlin is zeer herkenbaar Malaparte. Zijn beschrijvingen zijn overdadig, zijn opsommingen hallucinant, zijn personages op het randje van grotesk, de dialogen onnavolgbaar, de anekdotes amper te geloven. En alles wat hij beschrijft is echt, zo bezweert hij. De marxistische adel, de nieuwe elite van de Sovjet-Unie, is decadent, maar ook gedoemd. Het is de tijd van de zuiveringen, die op ieder moment willekeurig welk lid van de elite kunnen opslokken. De oude, tsaristische adel heeft al eerder plaats moeten maken. Wie daarvan nog in Moskou leeft is gedwongen de eigen sieraden, meubels, en zelfs onderbroek te verkopen, zo ziet Malaparte op een rommelmarkt. Dat is de ultieme vernedering. Malaparte beweegt zich in die vreemde…

Het boek De naakte aap van Desmond Morris verscheen voor het eerst in 1967. Vijftig jaar later werd het heruitgegeven met een nieuwe titel: De kale aap. Inhoudelijk is de tekst hetzelfde,  alleen wordt deze versie door twee beroemde Nederlandse biologen in- en uitgeleid, namelijk door Midas Dekkers en Frans de Waal.  In zijn boek wil Morris aantonen dat mensen ook dieren zijn. Hij beschrijft mensen als een soort primaten. Hij gebruikt daarvoor kennis uit de paleontologie, de ethologie maar ook vooral zijn eigen waarnemingen. Het boek gaat dus over gedragingen van al dan niet menselijke dieren, zoals eten, onderzoeken, het grootbrengen van kinderen, vechten, verzorging en het belangrijkste – in ieder geval het langste hoofdstuk –  seks. Morris probeert menselijk gedrag te verklaren vanuit de biologie. Dat was vijftig jaar geleden zeker op deze populariserende manier nogal vernieuwend, zelfs schokkend. Nu zijn we wel wat meer gewend. Het onderzoek naar de invloed van genetische factoren op van alles en nog wat is volop gaande.  Homoseksualiteit De mens is volgens Morris een primaat die uit de bossen vertrok toen het daar niet meer zo makkelijk was om te overleven. De bossen werden kleiner en een primaat koos het veld en…

Het kapitalisme ligt onder het vergrootglas. Is het economisch stelsel wel houdbaar in een tijd van klimaatverandering en ongelijkheid? In bijna iedere beschouwing komt het kapitalisme wel naar voren als een belangrijk thema. Dat is ook te zien in een aantal recensies die ik het afgelopen jaar schreef voor NRC. Moet en kan het kapitalisme worden afgeschaft of worden hervormd? En hoe dan?  Hier zet ik die recensies overzichtelijk bij elkaar, als een leesgids voor het moderne kapitalisme. Het ontstaan en groei Om te beginnen de geschiedenis van het kapitalisme van  voedselactivist Raj Patel en wereldhistoricus Jason Moore. Het is een kritisch boek, waarin vooral de nadelige kanten en effecten van het kapitalisme aan bod komen. “Het kapitalisme werkt, in de ogen van Patel en Moore, als een gigantische machine, die draait op (..) goedkope zaken(..). Voor goedkope arbeid is goedkoop voedsel nodig, dat kan bijvoorbeeld komen van suikerplantages. Of tegenwoordig van de platgebrande bossen in de Amazone, waar de soja wordt verbouwd voor de dieren die als kiloknallers eindigen in westerse supermarkten. De goedkope arbeid leunt op de vaak niet-betaalde zorg die vooral vrouwen leveren. En dat alles wordt aangevuurd door goedkope brandstof. Door die verwevenheid als uitgangspunt te…

Voor NRC recenseerde ik drie boeken in een recensie: “De radicale Rotterdamse socioloog Willem Schinkel geeft in Pandemocratie een indringende analyse van de pandemiepolitiek. De optimistische Belgische filosoof Maarten Boudry en journalist Joël de Ceulaer brengen op luchtige toon oorzaken en gevolgen in kaart. De bezorgde Amerikaanse commentator Fareed Zakaria ziet nog net een uitweg in een wereld vol gevaren.” Drie nogal sterk verschillende boeken over de oorzaken en de gewenste, dan wel verwachte gevolgen van de coronapandemie. lees de recensie hier: Was de coronacrisis een ‘wraak van de natuur’? Willem Schinkel: Pandemocratie. Maarten Boudry en Joël de  Ceulaer: Eerste hulp bij pandemie. Van achterafklap tot zwarte zwaan. Fareed Zakaria: De wereld na de pandemie. Tien lessen voor de mondiale samenleving.  

Wie de eerste paar honderd pagina’s van het boek van Andrew Yang leest kan wat somber gestemd raken. We staan aan ‘de rand van een dystopie’, zo waarschuwt hij. Automatisering, ongelijkheid, de ongebreidelde vrije markt en het massale vuurwapenbezit in de Verenigde Staten kunnen een giftige mix vormen waar een burgeroorlog uit voortkomt. Yang, een techondernemer en voormalig presidentskandidaat voor de Democraten, is ervan overtuigd dat automatisering de komende decennia tot het verdwijnen van vele banen gaat verdwijnen. Een van de belangrijkste drijvers van die ontslaggolf zijn zelfrijdende auto’s en vrachtwagens. Vanaf 2020 begint de massale overstap daarnaar, schreef Yang in 2018. Dat was toch iets te voorbarig. De opmars van de zelfrijdende auto lijkt eerder te vertragen. Onmenselijke samenleving Eigenlijk is het een goed moment om te zien of Yang gelijk krijgt. Hij verwacht dat een recessie tot massaontslag zal leiden,  machines gaan mensen dan vervangen. Voor de coronarecessie waren de werkloosheidcijfers laag; komen ze ooit weer op dat niveau terug? Hoe dan ook verwacht Yang de komende tien jaar een snelle opmars van robots en kunstmatige intelligentie. Want robots zijn makkelijker te hanteren dan mensen. Voor heel veel werk hebben robots heel veel voordelen. Miljoenen fabrieksbanen zijn al…

Al weten we niet exact wanneer, maar machines gaan steeds meer werk van ons overnemen, stelt econoom Daniel Susskind. Ons idee van wat werken is, moet daartoe veranderen. Deze recensie verscheen op 1 februari 2020 in NRC.  De werkloosheid staat op een bijzonder laag peil. Zorg, onderwijs en bedrijven schreeuwen om werkkrachten. Maar dat kan binnen afzienbare tijd allemaal anders zijn, schrijft econoom Daniel Susskind in zijn boek A world without work. Machines gaan het werk doen, stelt hij met volle overtuiging. De timing van zijn boek met deze uitgesproken titel is opvallend. En niet alleen vanwege die lage werkloosheidscijfers. Ook de recente hype over machines die het werk overnemen, is alweer over zijn hoogtepunt heen. Ergens rond 2013 kwam het idee op dat in het ‘tweede machinetijdperk’ niet alleen banen van laagopgeleiden, maar ook die van hogeropgeleiden door slimme apparaten zouden worden overgenomen. De afgelopen jaren zijn de verwachtingen daarover bijgesteld. Zo sterk zal dat effect niet zijn, is de conclusie van recentere studies. De ‘slimme’ systemen blijken minder slim dan verwacht en veel mensenwerk is ingewikkelder dan gedacht. Geleidelijke taakerosie In verhalen over oprukkende technologie werd vaak het beeld getoond van een robot die op de stoel van de…

Zo’n beetje iedereen hier heeft het gelezen. Dat zei ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers in de Tweede Kamer over het boek Fantoomgroei. Prachtige reclame uiteraard en ik kon niet achterblijven. Het uitgangspunt van Fantoomgroei is een rapport van de Rabobank uit 2018. In dat rapport wordt gesteld dat de inkomens van Nederlanders de afgelopen veertig jaar ver achter zijn gebleven bij de groei van de economie. Sander Heijne, onder andere oud-economieredacteur bij de Volkskrant, en Hendrik Noten, die werkte bij een werkgeversorganisatie, wilden uitzoeken hoe dat kon.  Expedition Robinson Die zoektocht leidt hen langs belangrijke punten in de economische geschiedenis van Nederland. En daar blijft het niet bij. Ze onderzoeken ook de internationale herkomst van onze ideeën over economie. Waarom denken we dat als de economie groeit mensen ook rijker worden? Wat is ‘de economie’ eigenlijk? Om met dat laatste te beginnen: de auteurs komen met een eigen definitie, die ik iets inkort: Economie is het vermogen van een groep mensen om samen een probleem op te lossen. Dat is aardig gevonden, maar het lijkt me meer een omschrijving van Expedition Robinson. Een groep mensen op een eiland moet samen problemen oplossen. Maar als het over economie gaat, is de vraag welke…

Wat betekent de corana-epidemie? Allerlei activisten, denkers en politici hebben daarover gespeculeerd. En dat is begrijpelijk. De enorme schaal van deze pandemie en de reacties daarop schreeuwen om duiding. Die kan uiteenlopen van bizarre complottheorieën (‘5G verzwakt ons immuumsysteem’) tot filosofische analyses waarin grote begrippen als ‘de natuur’, ‘de planeet’ en ‘de mensheid’ je om de oren vliegen. De interpretatie van politiek analist Ivan Krastev bevindt zich in een soort middengebied. In zijn boekje Morgen komt geen dag te laat weidt hij af en toe uit over wat bijvoorbeeld ‘thuis’ betekent: ‘De plek waar we het liefst zijn in tijden van groot gevaar’. Maar vaker gaat het over de politieke en economische gevolgen van de pandemie en dan vooral over Europa. Iets minder pretenties dus dan Slavoj Žižek die onderzocht hoe ‘corona de wereld verandert’. Krastev is ervan overtuigd dat de gevolgen van de pandemie groot zullen zijn. Onder de vooruitkijkers hoort Krastev tot de pessimisten. Hier geen perspectief op een groene, post-kapitalistische wereld. Vooral de globalisering zal sterk veranderen. Covid-19 is met name een steun in de rug voor ontwikkelingen die al gaande waren. De afname van globalisering is er daar een van, de assertiviteit van autoritaire leiders een…

Als er een ramp uitbreekt, zijn er in theorie twee reacties mogelijk. Het is redden wie zich redden kan, of het is allen ten samen tegen het gevaar. In de praktijk zijn er uiteraard allerlei mengvormen mogelijk. In de Covid-19-epidemie lijkt de solidariteit binnen landen groot. Tussen landen is de samenwerking vaak ver te zoeken en is de corona-epidemie zelfs een nieuw strijdtoneel in de geopolitieke strijd tussen China en de VS. In de termen van de Sloveense filosoof Slavoj Žižek is de keuze tussen ieder voor zich en collectivisme een keuze tussen barbarisme en beschaving. In zijn snel geschreven en snel vertaalde pamflet Pandemie is de noodzaak voor ‘coördinatie van productie en consumptie’ een van de belangrijkste rode draden. De markten kunnen de huidige problemen niet oplossen, de overheden moeten ingrijpen. Rampencommunisme Overheden doen dat ook, met miljarden en biljoenen euro’s en dollars. De vraag is echter wat de overheden met die economische macht gaan doen. Is het de bedoeling om de oude orde zo snel mogelijk te laten terugkeren of moet er juist iets anders gebeuren? Voor Žižek is dat duidelijk. Nog meer dan voorheen is voor hem de noodzaak van een nieuw uit te vinden communisme aangetoond….